Diagnostyka zakażeń pasożytniczych z wykorzystaniem testów antygenowych — zasada działania, zastosowanie i znaczenie kliniczne

Zakażenia pasożytami jelitowymi są częstą przyczyną przewlekłych i nawracających dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, zwłaszcza u dzieci. Szybka i dokładna diagnostyka ma kluczowe znaczenie dla wdrożenia skutecznego leczenia oraz ograniczenia transmisji patogenów.
Oprócz tradycyjnych metod mikroskopowych i nowoczesnych technik molekularnych (PCR), w praktyce laboratoryjnej szeroko stosuje się również badania wykrywające antygeny pasożytów.

Na czym polega badanie antygenu pasożytów?

Badanie antygenowe polega na wykrywaniu białkowych cząsteczek (antygenów) charakterystycznych dla danego pasożyta obecnych w próbce kału.

Najczęściej stosowaną metodą jest immunoenzymatyczny test ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay), rzadziej szybkie testy immunochromatograficzne (tzw. testy kasetkowe).

Schemat badania ELISA:

1. Próbka kału jest nanoszona na płytkę pokrytą przeciwciałami specyficznymi dla antygenów pasożyta.

2. Obecne w próbce antygeny łączą się z przeciwciałami na płytce.

3. Dodanie znakowanych enzymem przeciwciał wtórnych powoduje powstanie kompleksu immunologicznego.

4. Reakcja enzymatyczna generuje barwny sygnał, którego intensywność jest proporcjonalna do ilości wykrytego antygenu.

Zakres wykrywanych pasożytów

Badania antygenowe stosuje się głównie do diagnostyki pierwotniaków jelitowych, takich jak:

• Giardia intestinalis (lamblia),

• Cryptosporidium spp.,

• Entamoeba histolytica.

Dostępne są również testy wykrywające antygeny innych pasożytów, np. Strongyloides stercoralis czy Trichinella spp. (z krwi), jednak w diagnostyce kału dominują testy na pasożyty jelitowe.

Zalety badań antygenowych

• Szybki czas uzyskania wyniku – zwykle w ciągu kilku godzin,

• Stosunkowo wysoka czułość i swoistość,

• Łatwa standaryzacja i automatyzacja,

• Możliwość wykrycia wczesnych stadiów zakażenia, kiedy pasożyt nie wydala jeszcze form inwazyjnych (np. cyst, jaj).

Ograniczenia metody

• Mniejsza czułość niż PCR, szczególnie przy niskim obciążeniu pasożytem,

• Ograniczony panel wykrywanych gatunków — testy są zwykle dedykowane pojedynczym pasożytom lub niewielkim zestawom,

• Brak możliwości typowania gatunku w przypadku antygenów wspólnych dla kilku pasożytów,

• Ryzyko wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych, np. w przypadku niewłaściwego pobrania i przechowywania próbki.

Znaczenie kliniczne

Badania antygenowe są szczególnie przydatne w:

• diagnostyce ostrych i objawowych zakażeń pierwotniakami jelitowymi,

• monitorowaniu skuteczności leczenia — spadek poziomu antygenu po terapii,

• diagnostyce populacyjnej (screeningowej) w grupach ryzyka, np. w żłobkach i przedszkolach.

W wielu laboratoriach stanowią badanie pierwszego rzutu przed ewentualnym zastosowaniem metod molekularnych (PCR), zwłaszcza gdy celem jest szybkie potwierdzenie lub wykluczenie zakażenia.

Podsumowanie

Badania wykrywające antygeny pasożytów stanowią cenne narzędzie diagnostyczne, łączące stosunkowo wysoką czułość i swoistość z krótkim czasem uzyskania wyniku. Choć nie zastępują całkowicie metod molekularnych, doskonale sprawdzają się w szybkim wykrywaniu ostrych zakażeń pierwotniakami jelitowymi i w monitorowaniu skuteczności leczenia.
Ich stosowanie, zwłaszcza w połączeniu z metodami PCR, znacząco podnosi skuteczność diagnostyki pasożytniczej w praktyce klinicznej.